مطالب خواندنی

کاشی کاری و نقوش تزئینی

برای تزئین کاشی روش های مختلفی وجود دارد. در نوع سنتی «تکنیک های اصلی که در تزئین کاشی کاری استفاده می شد زرین فام، نقاشی زیر لعاب، نقاشی روی لعاب - مینایی و لاجوردی- کاشی معرق و کاشی هفت رنگ بوده که برخی برای استفاده داخلی، مانند زرین فام و بقیه برای داخل و خارج بنا به کار رفته اند».

کاشی در عمل، پوششی عایقی بر سطح بناست، اما کار کرد تزئینی کاشی بیش از کارکرد عملی آن مشهود و معیار قضاوت است. این کار کرد، مربوط به دو مقوله نقش و رنگ است. در این بخش به مبحث نقش می پردازیم. نقوش تزئینی مورد استفاده روی کاشی های ایرانی را می توان در چهار دسته تقسیم بندی کرد. برخی از این نقوش از دوران باستان تاکنون کاربرد داشته اند و برخی از آنها مربوط به دوره ای خاص هستند.

یا در روز گار اخیر به وجود آمده اند. مجموعه این نقش ها عبارت اند از:

• نقوش هندسی این نقوش از قدیمی ترین عناصر تزئینی به کار رفته در هنر و کاشی کاری ایران اند. طرح های ساده هندسی، خطوط منحنی، نیم دایره، مثلث و خطوط متوازی، که خط عمودی دیگری روی آن ها رسم شده، از تصاویری هستند که در یافته های ادوار قدیم جای دارند. روش ترسیم و روند کار هندسی این نقوش نیز جالب توجه است و دقت در کیفیت آنها، بر درک زیبایی آثار می افزاید.

با رشد علم هندسه و توسعه روش های ترسیم آن، انواع گوناگونی از نقوش هندسی در هنر ایران و جهان اسلام به وجود آمد که ارزش و زیبایی خاصی دارند. از طرف دیگر، با توجه به تأکید اسلام بر پرهیز از نقوش انسانی و جانوری، مجال رشد مناسبی برای نقوش هندسی به وجود آمد و هنرها و فنون مختلف، در عرصه های گوناگون رشد کرد. ترکیبات هندسی مختلف به یاری ترسیمات دقیق و خلاقانه به خلق نقوشی منحصر به فرد و اعجاب انگیز رسید که بخش مهمی از میراث هنری ما را در عرصه گره کشی، معقلی، مقرنس و تشکیل می دهد که اصطلاحا واحد و ریشه همه آنها را گره می نامند. گره ها از خطوط مستقیم و شکسته، طبق یک نظام ترسیمی، به وجود می آیند که قابلیت تکثیر با استفاده از چرخش و تقارن را دارند. این گرهها از نقش مایه ها با آلاتی مانند شمسه، ترنج، پنج ضلعی، پنج پر، شش بند، ترقه، طبل، سرمه دان، پایزی و ... تشکیل می شوند. امکانات گوناگون ترسیمی و حالات مختلفی که می توان در ترسیم انتخاب کرد، به خلق گره هایی متنوع می انجامد.

از طرف دیگر، استفاده از دامنه رنگهای مختلف بر زیبایی آثار هندسی می افزاید و جلوه بهتری به آنها می بخشد.

نقوش هندسی، اصول بصری و تجسمی مانند تقارن، رشد، تعادل و ریتم را به خوبی نشان می دهد، وحدت عناصر آنها بر جذابیت و درک درست نقوش تأثیر گذار است.