مطالب خواندنی

• کاشی موزاییک

تزئینات کاشی روی ستونهای معبد العبيد در بین النهرین مربوط به نیمه دوم هزاره دوم ق.م را می توان نخستین مورد استفاده از کاشی کاری در معماری دانست. این تزئینات که از ترکیب سنگ های رنگی در کنار قطعات مختلفی از صدف، استخوان و ... حاصل شده، با نظم و ترتیب خاصی چیده شده اند، و در عین حال اولین نمونه های موزاییک نیز قلمداد می شوند. این ترکیب نقوش مختلف هندسی، منشأ هنر کاشی معرق نیز به شمار می آید.

هنر موزاییک از هنرهایی است که در دوره معاصر رشد بسیار داشته و در تزئینات داخلی بناها به وفور به کار رفته است. این هنر، ریشهای غربی دارد و سابقه و شیوع چندانی در ایران نداشته است. اما می توان انتظار داشت که در آینده نه چندان دور به جایگاهی بالا در ایران برسد. شباهت بسیاری میان این شیوه با سبک های نقاشی امپرسیونیسم ، اکسپرسیونیسم و کوبیسم دیده می شود که در آنها ارزش رنگ، نور، بیان احساس در شکل تجریدی و سطح هر بخش از شیء، مورد توجه بسیار است.

• موزاییک، ارائه جلوه های پر هیجان و گیرای رنگ

در این شیوه، طرح اهمیت بسیاری دارد. تقسیم رنگهای یک طرح به سطوح رنگی گوناگون و نیز اجرای سایه روشن ها (تونالیته) و تباین های کنتراست) قابل فهم و مناسب، بر زیبایی این دسته از آثار تأثیر فراوانی می گذارد.

• مقرنس

مقرنس از دیگر تزئینات معماری است، که در زیر قوس ها و کنج ها اجرا می شود. مقرنس در انواع گچی، آجری، سنگ، چوب و یا با پوشش کاشی و آیینه و ... از جذابیت های معماری اسلامی و ایرانی است. نوع کاشی آن علاوه بر زیبایی نقوش و رنگ، جلوه ای بی نظیر از حجم سازی و فرم و شکل را نمایش می‌دهد.

به جز این فرم های متداول و سنتی کاشی، شکل ها یا فرم های دیگری نیز به عنوان قاب کاشی وجود دارد. به عنوان مثال، در بسیاری از موارد بشقاب های منقوش به عنوان کاشی در سطح دیوار کار گذاشته می شوند که فرم مدور و گود آنها جالب توجه هستند. چنین تزئینی بخشی از سنت تزئینات داخلی نیز محسوب می شود.

• کاربرد کاشی

در بیان کاربرد کاشی باید ابتدا تقسیم بندی کاشی سنتی و صنعتی را مطرح کرد، چراکه به این ترتیب دو حوزه کاملا متفاوت از نظر کاربرد کاشی آشکار می شود. در اینجا ابتدا به کاربرد کاشی سنتی اشاره می کنیم.

• کاربرد کاشی های سنتی

کاشی کاری بیش از همه در تزئین معماری و به طور خاص در بناهای مذهبی به کار رفته است و در این میان مساجد، مخصوصا مساجد دارای گنبد و مناره، مهم ترین محل ظهور آثار کاشی کاری بوده اند. ضمن اینکه محراب، داخل و خارج گنبد، کتیبه داخلی، کتیبه سردر، مقرنس، دور مناره، و بخش های فرعی دیگر، مناسب ترین نقاط برای کاشی کاری و فضاهای مناسب برای این کار هستند. آرامگاه ها نیز با توجه به شأن و مقام صاحب آن، زمینه مناسبی برای بروز این هنر و فن بوده است.

کاشی سنتی به جز بناهای مذهبی در منازل اعیان و اشراف مخصوصا در باغها و کوشک ها، با وسعتی کمتر از بناهای مذهبی نیز استفاده شده است. در منازل، از کاشی در حوض خانه، كف ایوان، طاقچه و... استفاده می شد و کاشی های منقوش و باکیفیت، اغلب، بر سردر ورودی منازل و تاحدی در ایوان اصلی نصب می شدند.

یک قطعه کاشی، چه به عنوان پلاک یا دعایی بر سردر ورودی خانه یا محل کسب و کار، همواره چشم نواز است و بخشی از فرهنگ عامه و اعتقادات را نشان می دهد. در کاشی های حوض ها نیز نشانی از این فرهنگ و آداب تجلی دارد. تلألؤ رنگ آبی در زمینه آب با توجه به اهمیت و تقدس آن، مصادیقی مثبت و مطلوب را در ذهن تداعی می کند. ضمن اینکه معماران قدیم، مختصر تمایلی به استفاده از کاشی در بخش هایی از بناها داشتند. در قرن گذشته و با تقویت بنیادهای اقتصادی دولتی و تجلی آن در برخی بناها، به نسبت بیشتری از کاشی در سردر یا بدنه بیرونی و درونی اماکنی مانند ادارات و بانک ها و مراکز آموزشی استفاده شده است.

با این حال به رغم تغییرات بسیار، بناهای مذهبی هنوز هم بهترین زمینه برای کاشی کاری هستند. این بناها همواره از نظر مساحت و ساخت و ساز در حال توسعه بوده اند و به همین دلیل مجال خوبی برای این کار هنری - فنی فراهم می کنند.